1. TURİZM ENDÜSTRİSİ VE KIRGIZİSTAN TURİZMİNİN YAPISI
1.1. Genel Kavramlar
Turizmin öneminin giderek artması, özellikle turizm potansiyeline sahip olan ülkelerin ekonomilerinde büyük bir ağırlık kazanması ve her yıl geniş kitlelerin uzun mesafeler aşarak seyahat etmeleri, turizm ve turistin tanımlanması ihtiyacını göstermektedir. Turist turizm olayını gerçekleştiren en önemli öğedir. Bundan dolayı turistin tanımlanması ve taşıdığı özelliklerinin sıralanması gerekmektedir. Söz konusu turizm ve turistin değişik yönlerden bakılan tanımları ve taşıması gereken temel özellikleri aşağıda sırasıyla açıklanılacaktır.
1.1.1. Turizmin Tanımı ve Temel Özellikleri
Turizm olayının tarihsel olarak geçmişi 1811’lere, belki de daha öncelere dayanmakla beraber, dünya turizm hareketleri II. Dünya savaşından sonra sağlanan barış ortamı, iletişim teknolojisindeki hızlı gelişmeler, ekonomik ve sosyal kültürel kalkınma sonucu önemli ilerlemeler göstermiştir. “Günümüzde her yıl yüz milyonlarca insan, sürekli yaşadıkları yerlerden geçici sürelerle ayrılarak başka ülkelere veya bölgelere gitmekte ve buralarda gezip görme, dinlenme, eğlenme ve öğrenme gibi psikolojik, sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılamaktadırlar”Bugün artık turizm ekonomik, sosyal ve kültürel boyutları ile bir sosyal bilim dalı olarak incelenmektedirTurizm olayını veya kavramını belirlemek amacıyla yapılan çalışmalar, on dokuzuncu yüzyılın sonlarına kadar uzanmaktadır.
Olay değişik yönlerden değinen yazarlar, değişik tanımlar yapmışlardır.Birçok kaynakta turizmle ilgili çeşitli tanımlamalara yer verilmektedir. Prof. Tuncay Toskay’a göre turizm; “insanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına seyahatleri ve buralardaki, genellikle turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep ederek, geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünüdürProf. Dr. Hasan Olalı da turizmi, “kişilerin yerleşmeden ve ticari bir amaç gütmemek üzere, merak arzusu, din, spor, iyileşme, eğlence, kültür gibi etkenlerle tek ya da toplu yaptıkları gezilerden ortaya çıkan iş ve ilişkilerin bütünü olarak tanımlanmaktadırKırgızistan Cumhuriyetinin kabul ettiği N34 sayılı “Turizm Ysası“nın birinci bölümünün ilk maddesinde genel turizm kavramları yer almaktadır.
Bu maddede turizm şöyle tanımlanmaktadır: “Kırgızistan ve diğer ülke vatandaşlarının sağlık, eğlenme ve dinlenme, örenme ve diplomatik, spor, din vb. amaçlarla –ücret karşılığı faaliyetlerde bulunmammak koşuluyla- sürekli yaşadıkları yerlerden geçici olarak ayrılmalarıdır“.Yukarıda bahsedilen açıklamalar ve tanımlamalar ile ortaya çıkan turizme ilişkin belirleyici özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:- Turizm; sürekli yaşanılan, çalışılan ve doğal gereksinimlerinin karşılandığı yerlerin dışına geçici bir süreyle yapılan seyahatlerdir;- Turizmde konaklama geçici bir süre içindir. Seyahat eden ve konaklayan kişi bir süre sonra sürekli yaşadığı, yani doğal gereksinimlerinin karşılandığı yere geri döner;- Seyahat eden ve geçici olarak konaklayan kişiler, genellikle turizm işletmeleri tarafından üretilen mal ve hizmetlere gereksinim duyarlar ve bu mal ve hizmetleri tüketirler.
Turizmin tanımı ve temel özellikleri dikkate alındığında; eğlenme ve dinlenme amacıyla yapılan kısa süreli seyahatler, sağlık ve hava değişimi için yapılan geçici yer değiştirmeler, spor, sanat ve kültür etkinliklerine katılmak veya izlemek amacına yönelik seyahatler, inceleme –araştırma gezileri, dinsel açıdan kutsal sayılan beldeleri ziyaretler, kongre veya bir toplantı nedeniyle toplu veya tek olarak yapılan geziler veya iş seyahatleri turizm olayının kapsamında sayılmaktadır. Buna karşın; yalnızca tedavi amacına dönük olarak hastanelerdeki konaklamalar, iş arama ve sürekli yerleşme amacına yönelik seyahatler, öğrenme amacıyla uzun süreli konaklamalar ve günlük olağan gereksinimlerin karşılanması için yapılan düzenli seyahatler turizmin kapsamı dışında kalmaktadır.
1.1.2. Turistin Tanımı ve Temel Özellikleri
Turizm olayının öznesi insandır. Turizmin temelinde insanın “psikolojik tatmin duygusu” sağlaması yer almaktadır. Turizm olayına yol açan, yön veren ve bu olayın odak noktasını oluşturan insan turist sözcüğü ile tanımlanır Genel olarak turistin tanımı yapıldığında; turizm tanımındaki özelliklerine uygun olarak ve söz konusu özelliklerin etkisiyle belirli bir süre için seyahat eden, ziyaret ettiği yerde 24 saatten fazla kalan veya ülkenin konaklama tesisinde en az bir geceleme yapan, mali gücü, zamanı ve maddi kapasitesi (fiziki gücü) sınırlı olan, rahatına düşkün, geleneklerini koruyan, temizlik ve vasat konfor arayan insandır
Kırgızistan Cumhuriyetinin kabul ettiği “Turizm Ysası“nın birinci bölümünün ilk maddesinde turist- “geçici olarak bulunduğu ülkede sağlık, öğrenim, diplomatik, spor, din vb. amaçlarla, -kazanç sağlamamak ve sürekli yerleşmemek koşuluyla – 24 saatten 6 aya kadar ard arda ve ya en az bir geceleme yapan vatandaş “ olarak tanımlanmaktadır.Yapılan tanıma bağlı olarak, turistin temel özelliklerini aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: - Sürekli oturduğu yerden geçici olarak ayrılabilmesi için düzenli bir gelire sahip olmalı;- Seyahata çıkabilecek boş zamana sahip olmalı;- Gittiği bölgede turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri satın almalı;- Geçici bir süre için seyahat etmeli ve gittiği bölgede en az bir geceleme yapmalıdır.Buradan yola çıkarak aşağıdaki niteliklere sahip olanların “turist” olarak kabul edildiği görülmektedir:- Zevk, ailevi nedenler, sağlık vb. amaçlarla yolculuk edenler (bilimsel, yönetsel, diplomatik, dinsel, sportif, eğlence);- Toplantılara katılma veya herhangi bir türde temsilcilik yapma amacıyla yolculuk edenler;- Ticari nedenlerle iş bağlantıları için yolculuk edenler;- 24 saatten az kalsalar bile gemi ile yolculuk edenler.
1.2. Turizm Endüstrisi
Endüstri, tabiat, emek, sermaye ve müteşebbis gibi üretim elamanlarından yararlanarak mal ve hizmet üreten, bunların dolaşımı ile ilgili bulunan faaliyetlerin tümüdür. 1.2.1 Turizm Endüstrisinin Tanımı ve Genel ÖzellikleriTurizm endüstrisi, Kırgızistan Cumhuriyetinin 25 Mart 1999 tarihinde kabul ettiği N: 34 sayılı “Turizm Ysası“nın birinci bölümünün ilk maddesinde şı şekilde tanımlanmaktadır: “Turistlerin geçici süre içerisinde bulundukları ülke ve ya bölgede ihtiyaç duydukları oteller ve diğer konaklama tesislerinin, ulaştırma, yeme-içme, eğlence, bilimsel, diplomatik, sağlık, spor, dini ve diğer ihtiyaçları, tur operatörlük ve tur acentaciliği faaliyetlerini gerçekleştiren hem de seyahat hizmetleri sunan ve rehberlik –tercumalık hizmetleri veren organizasyonların bütünüdür“
Turizm endüstrisi bir iktisadi faaliyet olarak, yabancıların ziyaretlerinden doğan faydaya yöneliktir. Bu endüstri kar amacı gütmeyen turizm organizasyonları, pazarlama hizmetleri, konaklama, ulaştırma, hizmetleri ve içecek faaliyetleri, perakende satış mağazaları ve diğer çeşitli etkinlikleri gibi birbirinden farklı hizmetleri ve faaliyetleri bir şemsiye altında toplayan, koruyucu, uyarıcı, ve sürükleyici bir endüstridir.Turizm endüstrisinin koruyucu, uyarıcı ve sürükleyici bir endüstri özelliği, başardığı çok yönlü fonksiyonlardan ve ekonomiye yaptığı katkılardan kaynaklanmaktadır. Turizm tanımından ve açıklamalar ışığı altında turizm endüstrisinin genel özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz
Turizm endüstrisi ekonominin tarım, sanayi gibi diğer endüstrilerinden girdi alan ve bu sektörlere girdi veren bir endüstridir. Söz konusu özelliği ile turizm endüstrisi yatırım ve gelir çoğaltanları vasıtasıyla ekonominin diğer sektörlerini uyaran ve sürükleyen bir sektör olarak kabul edilmektedir. Turizm endüstrisinin diğer sektörlerle olan ilişkisi yanı sıra, bir de hizmet bağımlılığı ilişkisi vardır.- Turizm endüstrisi, gelişmekte ölen ülkeler ekonomileri için ödemeler dengesinin önemli döviz kaynaklarından birisi konumuna gelmektedir;- Turizm endüstrisi, istihdam imkanları yeterli düzeyde gelişmeyen ülkeler için iş alanı sağlayan, böylece işsizliğin daha büyük boyutlara ulaşmasını frenleyen bir sektördür. Turizmin gerek döviz kaynağı, gerekse iş alanı olarak sağladığı imkanlar, turizmin ekonomik kriz yıllarında koruyucu özelliğini vurgulamaktadır;- Turizm endüstrisi, ülkeler ve bölgeler arası ekonomik ve kültürel değişime aracılık yapan bir hizmet ve konukseverlik endüstrisidir.
Bu endüstride ev sahipliği görevini üstlenerek, turizm piyasasına girmek konumunda olan bir bölge veya yöre insanları, sadece para kazanmak amacına öncelik veren bir tutum ve davranışa girmemek, konukseverliğin asil davranışlarını göstermek durumundadırlar;- Nihayet turizm endüstrisi, kendi kaynaklarını koruyan, aynı zamanda bu kaynakları tahrip edebilecek bir endüstri karakteri taşımaktadır. Şüphesiz amaç, turizmin doğal ve sosyal kaynaklarını tahrip etmek değil, söz konusu kaynakları isabetli politikalarla geliştirmektir.
1.2.2. Turizm İşletmeleri
Turizm olayı ile ortaya çıkan gereksinimlerin karşılanması amacına yönelik olarak turistik mal ve hizmet üreten ve pazarlayan işletmeler, yaygın olarak yerine getirdikleri fonksiyonlar açısından sınıflandırılırlar. Buna göre turizm işletmeler, konaklama ve yeme-içme işletmeleri, seyahat işletmeleri ve diğer hizmet işletmeleri olmak üzere üç ana bölüme ayrılırlar
1.2.2.1 Konaklama İşletmeleri
Konaklama sektörü, turistlerin geçici konaklama, yeme-içme, kısmen eğlence ve diğer bazı sosyal ihtiyaçlarını karşılayan işletmelerin oluşturduğu bir sektördür. Bu sektörden yararlanan turistlerin seyahat nedenleri, seyahat şekilleri, beklentileri, gelir düzeyleri ve zevkleri son derece farklı olduğu için, konaklama sektörünü oluşturan işletmeler de çok farklıdır Konaklama işletmeleri otel, motel, pansiyon, oberj, kamping, tatil köyü, kaplıcalar ve benzeri sağlık turizmi tesisleri olarak bölümlendirilmektedir.
● Otel: Geleneksel konaklama tesislerinin en yaygın örneğidir. Seyahat eden yabancıların geçici bir süre için konaklamaları amacıyla belirli standartlarda düzenlenmiş tesislerdir. Oteller genellikle konaklama olanaklarının yanı sıra turistlerin yeme-içme, eğlenme ve alış-veriş gibi gereksinimlerini karşılayacak yan tesislere de sahip bulunmaktadırlar
● Motel: Karayolu ile seyahatin ve otomobil kullanımının yaygınlaşması ile gelişen ve genellikle şehirlerin dışında karayolları üzerinde kurulan konaklama tesisleridir. Başlangıçta sadece karayolu ile seyahat eden yolcuların kısa süreli geceleme ve konaklamalarına hizmet eden moteller, günümüzde giderek uzun süreli tatil turizmine de yönelmiştir.
● Pansiyon: Konaklama tesisi olarak planlanıp inşa edilmiş olan, yönetimi basit, müşteriye yeme-içme hizmeti veren veya müşterilerin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme olanakları bulunan en az 5 odalı konaklama tesisleridir.
● Oberj: Spor ve av turizmine yönelik faaliyet gösteren ve en az bir yıldızlı otel niteliklerini taşıyan konaklama tesisleridir.
● Kamping: Karayolları ile rahatça ulaşılabilecek deniz, göl, nehir, dağ gibi güzelliği ile tarihi ve turistik özelliği olan yerlerin yakınlarında kurulan kampçıların çadır ve karavanları ile geceleme, yeme-içme, dinlenme ve spor gibi günlük gereksinimlerini karşıladıkları en az 30 üniteli tesislerdir.
● Tatil köyü: Doğal güzellikler içerisinde ya da arkeolojik değerler civarında kurulmuş, rahat bir konaklama yanında çeşitli spor ve eğlence hizmetlerinin de sağlandığı, odaları otel odası, suit veya bunların kombinasyonu şeklinde olan ve dağınık yerleşme düzenindeki yapılardan oluşan en az 60 odalı konaklama tesisleridir
.● Hostel: Gençlik turizmine yönelik faaliyet gösteren en az 10 odalı konaklama ve yeme-içme hizmeti sunan tesislerdir.
● Termal tesis: Müşterilerine konaklama, yeme- içme, eğlence gibi klasik konaklama işletmelerinin sunduğu hizmetlere ek olarak, asli kuruluş amacı olan termal kür diye adlandırılan ve pek çok balneoterapi uygulamaları ile destek ve tamamlayıcı tedavileri içeren hizmetleri sunan tesislerdir.
● Kaplıcalar: Termal kaynak üzerinde ya da yanında kurulan içinde minerilize termal suyun yalnız veya çamur gazı ile birlikte kullanılması sonucunda insan sağlığına olumlu uygulamaların ve tedavilerin yapıldığı tesislerdir. Kaplıcalar, çağdaş termal tesislerin ilk örnekleri olarak tanımlanabilmektedir.
1.2.2.2. Seyahat İşletmeleri
Turizmin ayrılmaz bir parçası olan seyahat işletmelerinin sayıları ve nitelikleri, turizm olayının genişliğini etkileyen temel faktörlerdir. Bu gruba giren işletmelerUlaştırma ve konaklama hizmetlerinin pazarlanmasına aracılık eden ve çeşitli turizm hizmetlerini bir araya getirerek yeni bir ürünü tasarlayan ve bunu satışa sunan perakendeci ve toptancı seyahat işletmeleri,Turistlerin bir yerden diğerine taşınmasını gerçekleştiren kara, hava, deniz ve demiryolları işletmeleri olmak üzere iki gruba ayrılabilirler.İlk gruba giren işletmeler, turistik mal ve hizmet üreten kuruluşlar ile nihai alıcılar (turistler) arasındaki ilişkinin kurulmasında rol oynarlar.Toptancı seyahat işletmeleri veya diğer bir ifadeyle tur operatörleri, talep ortaya çıkmadan önce ulaşım, konaklama ve varış yerlerindeki diğer hizmetleri bir araya getirerek tur düzenleyen bir dağıtım aracıdırlar.Seyahat acentaları ise, turizm endüstrisinin tüm faaliyetlerini programlar halinde tüketiciye sunan, toptancı ile son tüketici arasındaki kuruluşlardır. Başka bir ifadeyle, seyahat acentası, ticari bir amaçla kurulmuş, kişilerin turistik ihtiyaçlarını ve yer değiştirmelerinin sağlanmasında aracılık yapan perakendeci seyahat işletmeleridir.
1.2.2.3.Lokanta İşletmeleri
Turizm endüstrisinin önemli kesimini de yeme –içme işletmeleri oluşturmaktadır. Söz konusu işletmeler, çalışma biçimleri, yönetim zorlukları ve kolaylıkları bakımından, farklı özelliklere sahiptirler Lokanta ve benzeri yeme-içme tesisleri genellikle, seyahat eden kişilerin beslenme gereksinimlerini karşılamak ve belirli bir kar sağlamak amacıyla kurulan ticari işletmelerdir.bunların büyük bir kısmı, önceki açıklamalarda sözü edilen konaklama tesislerinin tamamlayıcı bir birimi olarak kurulmakta ve söz konusu tesislerde konaklayan kişilerin yeme-içme gereksinimlerini karşılayacak üretim ve satış faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Bununla beraber, çok sayıda yeme –içme işletmesi de konaklama tesislerinin dışında ve bağımsız olarak kurulmakta ve işletilmektedir
1.2.2.4. Diğer Turizm İşletmeleri
İnsanların turizm olayına katılmaları ile ortaya çıkan konaklama, yeme-içme ve seyahat ihtiyaçlarını doğrudan karşılayan işletmelerin yanı sıra turizmle ilgili çeşitli faaliyetleri yürüten, özel turizm mal ve hizmetlerini üreten ve varlıkları kısmen veya tamamen turizme bağlı bulunan bir dizi işletme daha bulunmaktadır Söz konusu işletmeleri dört ana grup altında toplama olanağı vardır Turizmle ilgili çeşitli ürünleri üreten işletmeler: Seyahat ve tatil özel giysileri, hatıra ve hediyelik eşya vb;Turizme bağımlı ticari işletmeler: Havaalanları, liman ve istasyonlarda, tatil beldelerinde çeşitli tüketim mallarını satan perakendeci işletmeler vb;Turizmle ilgili özel hizmetleri üreten işletmeler: çevirmenlik ve rehberlik hizmetleri, animasyon hizmetleri, döviz büroları vb;Turizm tanıtma ve reklamcılık işletmeleri.
1.3. Tarihsel Gelişimi
Kırgızistan cumhuriyetindeki turizmin tarihsel gelişimi hakkında hbilgi vermeye çalışacak olursak, “SSCB döneminde“ ve “SSCB’nın dağılmasından sonra turizm sektöründeki gelişmeler“ başlıkları altında incelenecektir.
1.3.1. SSCB Döneminde Turizm Sektörü
Issık –Göl sahilinde yer alan çok sayıdaki dinlenme ve sağlık tesisleri Kırgızistan’ın bağımsızlığını kazandığı 1991 yılına kadar eski Sovyetler Birliği’nin tatil turizmi merkezlerinden birisi yapılmıştır. Bununla birlikte Celal-Abad şehrinden 5 kilometre uzaklıkat kuruluş tarihi 1928’e ait olan “Celal –Abad Kürü ” de Sovyetler Birliği’nin sağlık turizmi merkezlerinden sayılmaktaydı. Bu zaman kadar özellikle Orta Asya ve Sibirya bölgelerinden gelen yaklaşık 600.000 turist Kırgızistan’da 289 konaklama tesisinde tatil yapmaktaydı. Bunun yanı sıra, %85’ini Doğu Bloku ülkelerinden gelen turistler oluşturduğu yaklaşık 10.000 (geri kalanı Batı Avrupa ülkelerinden) dolaylarındaki turist ise özellikle dağcılık ve sağlık turizmine ilgi gösteriyor idi Kırgızistan bağımsızlığını kazanmadan önce, ülkede turizm hareketi Goskomturist Uluslar arası Gençlik Turizm Bürosu (BMMT-Sputnik), Turizm ve Seyahat Konseyi ve Uluslar arası Dağcılık Merkezi “Tien Shan” tarafından yürütülmekteydi. Bu çerçevede Goskomturist ülkeye gelen yabancı turistlerin ağırlanması, Uluslar arası Dağcılık Merkezi uluslar arası dağcılık, Sputnik Gençlik, Turizm ve Seyahat Konseyi ise iç turizmin organizasyonu faaliyetlerini yürütmekteydi. 1991 yılına kadar geçerli olan söz konusu yapıda devletin sübvansiye fiyatlarıyla yürütülen ulusal turizm haraketi daha çok sağlık, spor ve dinlenme olarak adlandırılmış olup, turizm kavramı daha çok yurt dışından gelen turistlerin haraketini karşılamak için kullanılmaktaydı.
1.3.2. SSCB’nin Dağılmasından Sonra Turizm Sektöründeki Gelişmeler
Kırgızistan bağımsızlığını kazandıktan sonra turizm hareketinde büyük değişmeler gözlenmiştir. En önemlisi, Eski Sovyetler Birliği ülkelerinden yaz tatili amacıyla gençlik ve izci kamplarına gelen turist sayısında büyük azalmalar görülmüş, buna karşın iş amacıyla Batılı ve komşu ülkelerden daha fazla yabancı turist gelmeye başlamıştır. Ilave olarak, Kırgızistan’dan da “bavul ticareti“ amacıyla yurt dışına çıkan Kırgız vatandaşların sayısında bir sıçrama yaşanmıştır. Ülkeye 1995 yılının ilk 9 ayında 1200 yabancı turist gelmiş, buna karşın 42000 Kırgız vatandaşı yut dışına çıkmıştır. 1995 yılında eski Sovyetler Birliği ülkelerinden gelen turistlerden 1.6 milyon $, diğer yabancı ülke turistlerinden ise 3.1 milyon $ gelir sağlanmıştır.
1.4. Kırgızistan’da Potansiyel Turizm Çeşitleri ve Yapısı
1.4.1. Potansiyel Turizm Çeşitleri
Ülkenin turistik kaynaklarını , sahip olduğu yapılarını ve turizm olaylarını göz önünde bulundurarak aşağıda sıralanan turizm çeşitlerine ağırlık verilmelidir. Kırgızistan’ın sahip olduğu ve geliştirilmesi amaçlanan turizm şeşitleri şöyle sıralanmaktadır:• Rekreasyon -Termal Turizmi• Tarihi İpek Yolunda Uluslararası turizm• Dağ Turizmi• Av Turizmi• Ticaret ve Kongre Turizmi• Doğa Turizmi
1.4.1.1. Rekreasyon - Termal Turizmi
Kırgızistan sağlık turizmi açısından da değerli termal kaynaklara sahiptir. Bunların başlıcalarını ise tedavi edici nitelikte çeşitli mineral su ve çamur kaynakları oluşturmaktadır. Bu potansiyeli değerlendirmek üzere, özellikle Issık-Göl ve Celal –Abad çevrelerinde içerisinde sağlık personelinin de hizmet verdiği nitelikli tesisler yapılmıştır.Kırgızistan’da sağlık turizmine yönelik olarak Kırgız-Sovyet-Kurort (Başkan: Orazbay Toknazarov, Adres: 207 Çuy Prospekt, Bişkek, tel:264408-225921, Faks:216942) termal tesislerin işletmeciliğini yapmaktadır. Bu kuruluş ülkenin belli başlı yerlerinde çeşitli termel tesisleri işletmektedir [TİKA,Kırgızistan Ülke Raporu,1996:81]. Söz konusu tesislered sıcak su kaynakları, yer altı dinlenme odaları, masaj, iğne ve lokal tedavi, hidrojen –sülfit çamur banyoları uygulanmakta olup, vücüt hareketindeki bozuklukluklar, kan-damar basıncı, solunum yolları, kadın hastalıkları ve deriyle ilgili hastalıklar tedavi edilebilmektedir. Kırgız-Sovyet-Kurort tarafından işletilmekte olan tesislerde kişi başına günlük konaklama 13-16 $ arasında değişmektedir. Bu tesislerin başlıcaları Ceti-Oguz, Issık-Göl, Issık-Ata, Celal-Abad sanatoryumları, Mavi Issık-Göl, Ala-Too, Çolpon-Ata dinlenme evleri ve Arslanbob pansiyonudur.Bu tesisler dışında Issık-Göl’de bulunan Issık-Göl (Avrora) Sanatoryumu ise batı satandartlarındaki tesisleri ve çok gelişmiş olan sağlık hizmetleriyle ülkenin en iyi dinlenme ve termal tesisidir.Soz konusu alanda cumhuriyetin ilk aşamada yapması gerekenler;- mevcut olan maddi üsünü kullanarak bağısızlığını ilan etmesinden önceki yıllarda gelen turistlerin sayısına ulaştırmak (yılda 300-320 bin turist) hem de Kırgızistan’ın ekolojik temiz ve misafirperver olduğunu kütle iletişim aracılığıyla tanıtmak. 2000 yılından itibaren bu alandaki faaliyetlerinin esas yönlenmeleri – ülke dışı devletlerinin turistik piyasalarındaki pozisyonlarını sağlamlaştırmak, turist sayısını artırmak ve hizmet kalitelerini dünya standartlarına ulaştırmaktır.
1.4.1.2. Tarihi İpek Yolunda Uluslar arası Turizm
Tarihi ipek yolu m.ö 2.asırda başlangıçtan Çin’den Roma imperatorluğunun başkentine kadar uzanan yol idi. Tarihi ipek yolunun uzunluğu yaklaşık yedi bin (7000) kilometre idi. Çin’den ithal edilen mallarından en değerlisi ipek olduğundan, transkıtası yolunun adını anlatmaktadır. Ana yolu Çin’den Gan-Su karidoru boyunca, sonraTarima baseni boyunca, Tanrı dağları, Orta Asayay, Afganistan, İran, Akdeniz’in doğu kıyılarından ve Yakın Doğu ticaret merkezlerine, Kuzey Afrika ve Avrupaya kadar uzanıyordu. Tarihi ipek yolu Avrasya halklarının hayatında önemli rölü vardı. Ticaret ve haberleşme kaynağının olması nedeniyle ve birrçok anlaşmazlıklar ve savaşların Orta asaırda ve ondan önceki dönemlerde baş arterisi olmuştur. Bu yol boyunca Büyük İmperatorlukler ve Ticaret merkezleri oluşuyor idi,birçok millet ve kültürler kayboluyordu. Kırgızistan’nın coğrafi yerleşimi Tarihi İpek Yolunda önemli yeri tuttuğu tespit edilmiştir. M.Ö 2.asırda Tanrı dağları baryerini geçmek niyetinde bir çok çaba göstermişler. Bu yolu m.ö 4.asıra kadar fonksiyonunu sürdürdüğü fikri daha çok kabul görmüştür. Bu çalışmalara rağmen Tanrı Dağları teretorisinde oturan halk bu ekonomik oluşumun ve kültür olayının merkezinde bulunuyorlardı. Tarihi İpek Yolundaki birçok karvan yollrrı (geçitleri) değişmiştir. Ancak Doğudan –Batıya ve Batıdan-Doğuya yönelişleri değişmeden onceki temel (ana) yönleriyle kalmıştır. Bahsedilen bölgelerden yüz yıllar öncesi olduğu gibi aynı yerlerden, yani Pamir ve Tanrı dağlarınnın yakınlarından geçmiştir. Kırgızistan’dan Tarihi İpek Yolunun üç önemli güzergahı da başlangıçtan geçmektedir. Bu güzergahları; Güney, Fergane ve Kuzey kolları olmak üzere ayrılmaktadır.Güney kolu, Termiz’den Semerkand’dan ta şimdiki Düşanbe, Kızıl -Suu Irmağından Alaya, Kuzey İrkiştam ‘a ve sonra yönelmeler Kaşgar’a doğru değişiyordu.Fergane kolu, Semerkand’dan Hocent’i geçerek İsfana’ya, Kokand- Kuva ve Oş’a ulaştırıyordu. Oş baş ticari aralığının noktası idi. Ordan karvanlar Torugart geçidinden Kaşgar’a yürüyüşlerini devam ettiriyorlardı.Kuzey kolu, Zamin Rabat’tan Banket’e (Taşkent, İsfidjaba (şimdiki Sayram), (Çimkent)) kadar, Taraz (Djanbul), Nuzket (Kara-Balta) ve Balasugun (Burana)’dan geçiyordu. Buradan karvanlar Boom konionundan Issık-Göl’e ve San-Tyan geçidinden Çin’e ulaşıyorlardı.Kırgızistan, tarihi ipek yolunun sadece turistik açıdan değil, çağın şartları ve bölge ülkelerinin ihtiyaç ve menfaatleri açısından da değerlendirilmesi gerekmektedir. Şimdiki Kırgızistan teretorisinden Bişkek – Oş - İrkeştam, Bişkek –Narın –Torugart, Bişkek-Balıkçı-Karaköl karayollarından eskiden bugüne kadar geçen Tarihi İpek Yolun’daki turizmin geliştirme stratejileri iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada, esas turist akınları Çin ve Özbekistan’a düştüğünü göz önünde bulundurarak Özbekistan’dan Kaşgar’a geçit üsü olarak transit geçiş turlarının organizasyonuna ağırlık verilmelidir. Ikinci aşamada ise söz konusu transit geçiş turlarının pazarlanması için olumlu şartları yaratarak turist akışlarını ülkeye çevirerek dünya turistik piyasasında “İpek Yolu” tur poketinin bağımsız satıcısı olarak çıkmak.
1.4.1.3. Dağcılık Turizmi
Dağların temiz ve güzel havasından yararlanmak üzere insanların dağlara yönelik olarak gerçakleştirdikleri turizm türüdür. Dağ turizmi yürüyüş ve tırmanma şeklinde gerçekleştirilmektedir. Giderek kirlenen kentlerin yaşanmaz hale gelmesi, dağ turizmi gibi insan ile doğayı yaklaştıran turizm türlerinine yol açmaktadırDağ bölgeleri; zengin orman ve onun yollarına, ilaçlı bitkilere, meyve ve yemişlere sahiptir. Doğası, iklimi ve coğrafi şartları turizmi ve regreasyonularının ( tedavi merkezleri, dinlenme, eğlence, kaplıca) geliştirilmesi için şahane imkanları yaratmaktadırHiç kuşkusuz Kırgızistan dağcılık turizmi açısından dünyanın en başta gelen ülekelerinden biridir. Ülkenin büyük bir kısmı dağlarla kaplı olup, denizden ortalama yüksekliği 2750 m’dir. Ülkede dağlık alanların büyük bir kısmı Tanrı Dağlarından, bir kısmı ise Pamir Dağlarından oluşmaktadır. Kırgızistan’da uluslar arası kabul görmüş ve dağcılar arasında tercih edilen 8 bölge bulunmaktadır. Bunlardan 5 tanesi Tanrı Dağları’nda, diğer 3 tanesi ise Pamir Dağları’nda bulunmaktadır.Kırgızistan cumhuriyetinin 1995/ 17 Mayıs tarihindeki N: 174 sayılı Hükümet kararıyla onaylanmış olup, 1996/ 15-Mart tarihinde N: 108 sayılı kararıyla doldurulmuştur. Alpenist (dağcı) ve turist kabul etmesi sınırlı olan turistik bölgelerindeki turistik ve dağcılık faaliyetlerinin gerçekleştirilmesindeki düzen, toplanacak meblağ ve kesintilerinin durumu.a) Bugünki vaziyet; 9 Haziran 1994 yılının N: 451-sayılı “Kırgızistan Cumhuriyetindeki turist akımlarının düzenli oluşturulması ve doğal zenginliklerine zarar verilmesinin önlenmesine yönelik ilerdeki tedbirleri” içeren Kırgızistan Cumhuriyetinin Hükümet kararına uygun bir şekilde hazırlanmıştır.Söz konusu vaziyette durum, meblağ toplamaları ve turist ve dağcı kabul etmesi sınırlı olan turistik bölgelerdeki turistik hem de alpenistik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesindeki kesintiler belirlenmektedir.b) Alpenistik bölgelerin ziyareti için izn Kırgızistan Cumhuriyeti’nin Turizm ve Spor Devlet Komitesi tarafından ve kendileri belirledikleri talimatlarına uygun halinde verimektedir. c) Alpenistik (dağcılık) bölgelerindeki Turistik ve dağcılık faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinden toplanan meblağ tutarları şu şekilde gerçekleştirilmektedir:Tablo 1. Dağcılık Faaliyetlerinin Turistlere ve Bölgelere Göre Fiyatlandırılması (Kişi başına ABD $ bazında)Turistik ve alpenistik faaliyetlerinin türü Yabancı ülke vatandaşları BDT vatandaşları1 2 3Dağa tırmanma alanları(Dağ turistik bölgelerinden yararlanma ve ödenekleri)Ak-Su bölgesinde Tepeler: Zafer tepesi 100 20Tanrı Dağları 100 20Çon-Alay bölgesinde Lenin tepesi 100 20Diğer dağlı bölgelerinin hepsinde3 güne kadar 8 23günden fazla 30 6[Kaynak: Turizm Kırgızistana (Kırgızistan Turizmi) 1999: ]d) Dağlı turistik bölgelerinde gerçekleştirilen turistik gezi faaliyetlerinden toplanacak meblağlar milli para üzerinden yapılmaktadır.Toplanacak meblağların hesaplanması belirlenen ABD dolarının ödendiği tarihte Kırgızistan Cumhuriyetinin Milli Merkez Bankasının belirlediği o günkü kur üzerinden Ulusal paraya çevirilecektir. Söz konusu turistik bölgelerinde gerçekleştirilen turistik ve alpenistik faaliyetlerinden toplanan meblağlar ülkenin Turizm ve Spor Devlet Komitesinin 000090502/202802407-BHB (Bölgesel Hazine Bölümüne) ödeme hesabına aktarılmaktadır. (AKB “Kırgızistan“ Pervomay şübesine).Kırgızistan Cumhuriyetinin Turizm ve Spor Devlet Komitesi tarafından her ayın 10’uncu gününde ülkenin dağlık turistik bölgelerinde gerçekleştirilen dağcılık ve turistik faaliyetlerinden toplanan meblağın %30’u Devlet bütçesine aktarılmaktadır.Ülkenin Turizm ve Spor devlet Komitesinin kullanımında kalan meblağların harcanma şekilleri şü şekilde sıralanmaktadır:a) Maddi –teknik bazının sağlamlaştırılması;b) Maddi – teknik teminet;c) Bina kiraları;d) Teçhizat ve teknik aletlerinin (parçalarının) satın alınması;e)Haberleşme hizmetleri, memuriyet maaşları, ulaşım ve diğer giderler, tur operatörlerin faaliyetlerinin kontrolüle ilgili giderleri;Kırgızistan Cumhuriyetinin Turizm ve Spor Devlet Komitesinde devamlı çalışma kaydı olmayan, yani anlaşmalı çalışanların hizmet hakları.h maddesinde bahsedilen meblağların harcanması, ayrıca hazırlanan hesapların Kırgızistan Cumhuriyetinin Turizm ve Spor Bakanı tarafınadan onaylandıktan sonra gerçekleştirilmektedir. Toplanan meblağların harcanması ve hesaplarının kapatılmasıyla Kırgızistan Cumhuriyetinin Turizm ve Spor Devlet Komitesi görevlendirilmiştir.
1.4.1.4. Av Turizmi
Bu turizm çeşidinde avlanmak üzere seyahat eden insanlara dönük hizmetler sunulur. Çoğu durumda görüldüğü gibi avlanacak olan hayvanlar önceden üretme çiftliklerinde beslenir ve daha sonra avlanmaları için doğaya bırakılır. Sonra da söz konusu hayvanlara yönelik av turizmi yapılırKırgizistan’ın turizm potansiyeli arasında avcılık da önemli yer tutmaktadır. Ülkede 72 farklı bölgede 4.3 milyon hektarlık bir alanda sportif amaçlı avcılık ve balıkçılık yapılmaktadır. Avcılık yapılmak üzere belirlenmiş bu alanlar av hayvanlarının sağlığını ve devamlı üretimini sağlamak üzere uzmanlar tarafından sürekli olarak denetlanmektedir. Kırgızistan’da avlanabilecek başlıca hayvanlar dağ keçisi, Marko Polo keçisi, yabani domuz, ayı, kurt, tilki, dağ sıçanı, porsuk, yabani tavşan, karaca, keklik, bıldırcın, sincap olarak sıralanabilir.Yabancı turistler için hazırlanmış olan 10 günlük paket programı 3000-$’a satılmakta ve bu fiyat konaklama, yerel ulaşım vb. hizmetlerini de kapsamaktadır. Söz konusu fiyatın içerisinde bir Marko Polo keçisinin avlanması mümkün olup, ilave dağ keçisi 700 -$, yabani domuz 500- $, kurt 500- $, Himalaya uları ise 200-$ olmaktadır. Keklik ve benzeri kuşlerın avlanabildiği ve 5-7 gün süren bir turun satın alınması durumunda ise 900-$ ödenmesi gerekmektedir.
1.4.1.5. Doğa Turizmi (Treking)
Kırgızistan’ın doğa turizmi turizm endüstrisinin bir dalı olarak başlangıç aşamasındadır. Hiç kuşkusuz ülke için doğa turizmi çekici çekici alternatif olabilir- verimli sectör, turizmi geliştirmek için gereken ekonomik desteği verebilecek hem de bütün ekonomik gereksinimleri karşılayabilecektir.Turizm sektörü bir çok ülke bütçesine gelir getiren esas maddeleri haline gelmiştir. Bugünlerde turizm sektörünün istikrarlı gelişmesini engelleyen sorunları üzerinde çalışılmaktadır. Doğa turizmi çevreyi korumaya ve bununla birlikte turizmi geliştirmeye yönelik hareket eden güç olarak görülmektedir.Doğa turizmi dünya turizm endüstrisinin yükselişiyle bağımlıdır. Ekonomik düşüşe, iç harplara, doğal kataklizmlere bakılmaksızın uluslararası turizm gelişmeye devam etmektedir. Seyahatların insanlar tarafından başlıca ihtiyaçlarından olduğu görülmeye başlamıştır. Bu turizmin çok sayıda tanımları bulunmaktadır. Ancak söz konusu tanımların hepsinde doğayla uyum içerisinde olan ve kütle turizmine ters bakan turizmi tanımlanmaktadır. Bazıları için bu tabii, alternatif veya “yumuşak” turizmdir. Önceden yapılan tanımların ışığı altında doğa turizmi- görülmeye değer doğal yerlerin ziyaret edilmesi, yerel ahalinin kültürüyle tanışma ve ekolojik sistemin korunması hem de saklanması için ekonomik imkanlarının sunulması olarak tanımlanabilir. Turizmin istikrarlı gelişiminin çerçevesi içerisinde etraf muhitin (çevrenin) düzenli kullanılmasının propogandasını doğa turizmi yapmaktadır. Kosta –Rika, İndonezya, Kenya ve Nepal gibi ülkelerinin deneyimleri doğa turizmi geliştirmek isteyenlere yol gösterebileceklerdir. Kader bu ülkeleri doğal ve güzel manzaralarla, emsalsiz direy ve biteylerle mükâfatlandırılmıştır. Diğerlerinden farklı olarak söz konusu ülkeler çabalarını doğaya asgari negatif tesir eden ve çevreye duygusal olan turizm çeşidinin geliştirilmesine konsantre olmuşlardır. Bahis konusu olan mefhum (kavrayış) yerel hammadde ve teknolojiyi kullanmaya yönelen hem de yerel topluma gelir getiren ekonomik e önemle eğilmektedir. Mefhum üç unsure üzerinde kurulmuş olup, bunlar:Doğa sisteminin bütününün tanınması. Ekonomik gelir elde edebilmesindeki önemli rölü çevreye çekilmekte. Gelişme küçük ölçülerde gerçekleşmektedir. Onun yönetimi kolay olup, doğa sisteminin bütününü temin etmektedir.Yerel toplulukları iştirakleri. Yerel toplumun yetkileri, politika işlemlerinde ve çözüm kabullerindeki iştiraklerini, kazanç paylaştırlmasındaki röllerini belirlemekte. Yerel toplumun aktif bir şekildeki katılımları karşılıklı kazançlara ulaşmalarında anahtar factor olarak bilinmektedir.Bölgeler için ekonomik imkanları. Yerel toplumların çekilmesi, sahip olduğu kaynakların kullanımı, ekoloji sisteminin korunması ve sosyal kültür meselelerindeki malümat mahiyetini yükseltmek –bunların hepsi birlikte yerel toplumun ekonomik verimliliği için yönlendirilmiştir. Kazançların söz konusu bölgelerin seviyesinde dağıtılması onların gelişme garantisi olarak hizmet vermektedir. Kırgızistan bu yönde ilk adımlarını atmış bulunmaktadır. Şu anda ülkenin üç bölgesi doğa turizmine çekilmiştir. Söz konusu bölgeler Narın, Celal-Abad ve Koçkorka illeridir. Onlar İsviçre’nin küçük ölçekteki ticareti destekleme “Helvest“ birliğinin Programına katılmışlardır. Program faaliyetini 2000 yılında başlamıştır. Programın amacı çevrenin ve yerel toplumun kültürü hem de geleneklerinin muhafaza edilmesidir. Bunların dışında, rpogram yatırımları bölgelere teşvik ederek birlik üyelerinin ve beraberinde de bölgelerin bütününün ekonomik durumlarının düzelmesine neden olacaktır. Birliğin üyeleri sunulan hizmetlerin kalitesini artırmaya yarayan ve söz konusu bölgelere turist çekerek sayılarını artırmak imkanlarını araştırarak belirlemektedirler. İlk deneyiminin sonucunda böyle bir turizm şeklinin iyi sonuçlar vereceğini göstermiştir. 2000 yılındaki turizm mevsimi zamanında 3000’e yaklaşık turiste hizmet verilerek 90.000 som (1.900 $) gelir sağlanmıştır.Bahsedilen sayılardan Kırgızistan’da doğa turizminin gelecekte de gelişeceği hakkında umut doğurmaktadır. [Gülsara, Krabaşeva, Turizmi Geliştirme Organizasyonunun Müdürü Novi Nomad““ ; Kırgızistan’da turizm 2001: 19-21].
1.4.1.6. Ticaret ve Kongre Turizmi
Dünyada son yıllarda gelişmekte olan turizm türleri arasında kongre turizmi de gelmektedir. Her kongre bir turistik hareket nedenidir. Yıl sayın giderek artan kongre organizasyonları. Bu turizm türünün geleceğinin de oldukça parlak olduğunu göstermektedir. Dünya genelinde baktığımızda 1984 yılında 10.000 dolayında kongre gerçekleşmiştir. Araştımacılar 1995 yılında 20.000’in üzerinde kongrenin gerçekleştiğini belirtmektedirCumhuriyetin başkent şehri olan “Bişkek“ serbest ekonomik bölge olarak sayılmakta olup, özel programların işlenmesine ihtiyacı olan ticaret ve kongre turizminin gelişmesine büyük imkanlar yaratmaktadır.
1.4.2. Turizm Sektörünün Yapısı
Kırgızistan’da turizm, bağımsızlık yıllarında ulaştığı aşama ile bir endüstri halini almaktadır. Turizmin ilk olarak ele alındığı yıllarla bir karşılaştırma yapıldığında, bu alanda olumlu gelişmelerin gerçekleşmekte olduğu çok açık bir şekilde görülecektir. Kırgızistan!ın turizm endüstrisi ulaşmakta olduğu aşamalar ile günümüzde turizmde ileri gitmiş pek çok ülke düzeyine ulaşma çabasındadır. Kırgızistan cumhuriyetinde turizm endüstrisinin yapısı ile ilgili olarak yapılacak bir değerlendirmede, konaklama işletmeleri, ulaştırma işletmeleri, seyahat acentaları ve turizme dönük olarak çalişan diğer yan sektörlerin dikkate alınması gerekmektedir.
1.4.2.1. Konaklama İşletmeleri
Kırgızistan umhuriyetinde konaklama işletmeleri oldukça gerilere uzanır. Günümüzün çağdaş konaklama işletmeleri gibi olmasa bile eski zamanlarda inşa edilen ve çok güzel bir şekilde işletilmeleri sağlanan kervansaraylar, ülkenin konaklama işletmelerinin ilk örnekleri olarak kabul edilmektedir. Ülkenin coğrafi yerleşimi Tarihi İpek Yolun’da önemli yeri tuttuğu ve Oş şehrinin baş ticari aralığının noktası olduğu tesbit edilmiştir. Bundan dolayı M.Ö.2 .asrının başlangıcından Çin’den Avrupa’ya yani dğudan batıya kadar uzanan yoldan geçen kervanlar için hizmet sunan kervansaraylar inşa edilmiş ve işletilmiştir.Konaklama işletmelerinin çağdaş örenakleri ilk olarak Eski Sovyetler Birliği döneminde Kırgizistan’da “Kırgızistan”, Ak-Keme, Ala –Too, ötelleri sayılabilir. Bunlarla birlikte, özellikle Issık-Göl çevresinde çok sayıda dinlenme, sağlık ve spor tesisleri yapılmıştır. Söz konusu tesislerin sayısı ve kapasitesiyle ilgili bilgiler aşağıdaki tablo..’da verilmektedir. Tablo 2. Türlerine Göre Yatak ArzıTesis TürüTesis SayısıYatak SayısıSanatoryum (dinlenme amaçlı) 30 7226Sanatoryum (tedavi amaçlı) 30 2588Dinlenme tesisi 54 16344Spor kampı (gençler için) 17 2859Turizm işletmesi 11 4696İzcı kampı (çocuklar için) 139 34446Dinlenme evi 8 3611Otel 61 6290Toplam 350 78060Kaynak: TİKA, Kırgızistan Ülke Raporu, 1996: 76Tablo 6’da da görüldüğü gibi toplam kapasite içerisinde oteller küçük bir orana sahiptir. Bunun nedeni iç turizmin ihtiyacının kamu kuruluşları tarafından yapılan dinlenme, sağlık ve spor tesisleri aracılığıyla ve çok düşük bir fiyatla karşılanmasıdır. Hatta Issık-Göl çevresinde Kzakistan ve Özbekistan gibi komşu ülkelere ait konaklama işletmeleri de bulunmakta ve işletilmektedir. Ülkeda bulunan az sayıdaki oteller ise eski Sovyetler Birliği ve diğer ülkelerden gelen turistlerin ihtiyaçlarını karşılamaktaydı.Issık-Göl çevresinde bulunan konaklama tesisleri Bakanlık, araştırma ve eğitim kuruluşları, iktisadi ve ticari işletmeler gibi kamu kuruluşlarının bir ek ünitesi olarak yapılmış ve işletilmiştir. Genellikle maliyet kısıtlamaları nedeniyle, söz konusu tesisler yapım ve işletme aşamısında belli bir hizmet ve kalite standardına ulaşmamıştır. Artan fiyatlar karşısında bugün bu tesislere gelen yerli turist sayısında büyük bir azalma olduğu için, turizm işletmelerinin büyük bir kısmı düşük kapasiteyle çalışmaktadır. Bahsedilen konaklama tesislerinin büyük bir kısmı yaz aylarında sezonluk olarak çalışmaktadır.Kırgızistan’da bağımsızlık öncesi ve sonrası 1996 yılına kadar sunulan hizmet ve tesis düzeyi açısından başlıca oteller şöyle sıralanabilir: Bişkek’te toplam 22 otel bulunmaktadır ve bunlardan Pinara-Akkeme, Dostuk, Bişkek, Issık-Göl belli başlı olanlardır (a.g.e.s76). Ayrıca, Issık-Göl (Avrora) Sanatoryumu, Oş’ta ise, Oş Oteli batı standartlarına en yakın olanlardandır. Fiyat düzeyi tek kişi konaklama üzere 30-100 $ arasında değişmektedir.Tablo 3. Konaklama Sektörü ile İlgili İstatistikler 1996 –2000 arası1996 1997 1998 1999 2000Otel sayısı 71 69 88 78 95 69Oda sayısı 3376 2270 2339 2247 2367 2270Yatak sayısı 4702 4150 4125 3777 4192 4150Konaklayan kişi (1000) 203,6 172,1 182,1 136,2 131,9 172,1Geceleme sayısı (1000) 332,3 323,6 313,9 242,6 313,3 323,6Kaynak: Kırgızistan Ulusal İstatistik Komitesi, 2001İzleyen yıllarda turizm bir devlet politikası ele alınmaya başlamasıyla Kırgızistan’daki konaklama işletmeleri nicelik ve nitelik olarak gelişmeye başlamıştır. 1991 sonrasında konaklama sektörüne sağlanan çok iyi koşullardaki teşvikler ile konaklama işletmeleri dünya standartlarına uygun bir düzeyde gelişmeye devam etmektedir.
1.4.2.2. Seyahat Acentaları
Turizm Bakanlığı tahminlerine göre ülkede kayıtlı yaklaşık 200 seyahat acentası (turizm firması) bulunmakla beraber, bu firmaların önemli bir kısmı aktif turizm ile ilgili değildir. Söz konusu firmaların çok küçük bir kısmı yani 10-20 adedi yurt dışından ülkeye turist getirmeye çalışmakta, 60-80 adedi ise alış-veriş amacıyla yurt dışına turlar düzenlemektedir. Geri kalan seyahat acentalarının ise aktif olarak turizm işiyle ilgili olmadıkları tahmin edilmektedir.Önceden de açıklandığı gibi turizm Kırgızistan için 1991tarihinde bağımsızlığını kazandığından sonra yani bir deneyim olmuştur. 1994 yılında Bişkek’te uluslar arası turizm sempozyumu düzenlenmiştir. Bu sempozyumdan sonra ülkede gerçek bir anlamad turizmi geliştirmeye yönelmişlerdir. Turistik kompanyalar yerleşmiş olsa da, özel turizm şirketlerinin çoğu 1995’ten faaliyete başlamışlardır.Turizm için akademi ve devlet temsilcilikleri bulunmaktadır. Ancak, turizm ticareti bütünüyle özel şirketlerin elindedir; Devletin turizm ve spor temsilciliği sadece yasama işlemlerini yapmaktadır. Turizm kampanyaları lisansları devlet temsilciliklerinden almaktadırlar. 1999 yılının Ocak ayında Kırgızistan Cumhuriyetinin bütününde 196 özel turizm şirketi kayda edilmiştir. Birkaç yabanci ve ortak şirketler bulunmaktadır. Ancak, piyasanın büyük bir kısmı yaral şirketler tarafından yönetilmektedir. Şirketlerin yabancı şirketlere ait olması Kırgızistan’a gelir sağlamıyacak diye düşünen vatandaşlar da çıkmaktadır. Yabancı yatırımcılara ait olan işletmelerde çalışan personelin çoğu (müdür, şöför, ofis yöneticisi, tercüman, tur operatöe (kılavuz vs.) Kırgızistan vatandaşları olup, turistlerin ülkede harcadıkları paralar (mağaza, otel, ulaşım vs.) ülke ekonomisini zenginleştirmektedir. Ne olursa da turizm firmalarının küçük bir kısmı yerel ölçüde tanınmamıştır. 1998 yılında 196 turizm firmasından sadece altısı yabancı yatırımcılara ait ve on dokuzu da ortak şirketler olmak üzere kayd edilmiştir. 196 turistik organizasyonlarının sadece 56’sı giriş turizmi ile ilgilenmektedir –tur operatörleri (Kırgızistan’a turist getirmektedirler ). Diğer 140- tur acentaları da ülkeden yabancı ülkelere turist götürmektedir. 1997’den 1999 yılına kadar tur acentalarında azalma gözlenmiştir; Azalmanı sebebi de bu dönemde insanların kendine böyle bir geziler müsaade edememişlerdir.ancak, aynı dönemde tur operatörlerinin artiş gözlenmekte olup, tur faaliyetlerinin kazançlı olduğunu göstermektedir. Çünki Kırgızistan’a gelmek isteyenler artmaktadır.
1.4.2.3. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Sektörü
Ülke ekonomisinde üçüncü sırayı alan hizmet sektöründe en yüksek pay ulaştırmanındır. Kırgızistan’da ulaşım altyapısının temeli karayollarıdır. Ülkenin dağlık coğrafyası nedeniyle diğer BDT ülkelerindeki demiryolu taşımacılığı yerine karayolu taşımacılığı ağırlıktadır. Uluslararası nitelikte olmamakla birlikte, ulaşım ağı Bişkek etrafında yoğunlaşmıştır. 21.000 km’lik karayolu ağının %50’si bakımsız durumdadır. Şehiriçi ve şehirlerarası karayollarının uzunluğu 25 bin km’yi aşmaktadır. Yolcu taşımacılığının %87’si, yük taşımacılığının %94’ü karayolu ile yapılmaktadır. Bişkek - Oş, Oş – Erkeş-Tam otobanlarının ve Oş Havaalanı’nın rehabilitasyon çalışmalarının tamamlanmasıyla ulaşım sektöründe sorunların aşılması, Oş bölgesinin ve Kırgızistan’ın ekonomisine ivme kazandıracaktır. 340 km’lik bir demiryolu ağı vardır. Ülkedeki tek demiryolu hattı da Moskova bağlantılı olan hattır. Havayolu taşımacılığı ise gelişme göstermektedir Ülkenin dış dünya ile bağlantısı Türk Telekomun kurduğu 2500 hat kapasiteli uydu telefon sistemi ve diğer ülkelerin kurduğu benzeri sistemlerle sağlanmaktadır. Haberleşme ağı ülke genelinde halen yaygınlaştırılamamıştır
http://www.aygazete.com/turk_dunyasi.php?tur=2Karayolu ve Bişkek şehrindeki “Manas” havaalanının modrenizasyonu Japo ve Avrupa Kalkınma Bankaları tarafından finanse edilmekte olup, tamamlanmak üzeridirler. Japon ve Avrupa Kalkınma Bankaları tarafından sağlanan krediler ek 1’de verilmiştir. Ulaştırma sekötürünün gelişmesi Uluslar arası İpek Yolu Turizminin de gelişmesine büyük etkiler yaratacaktır.
2. KIRGIZİSTAN EKONOMİSİNDE TURİZM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ
2.1.Turizm sektörünün Kırsal Bölge Ekonomisindeki Rolü
Bütün ekonomik faaliyetler doğal ve insan gücü kaynaklarından yararlanmaktadır. Ancak hızlı ve yüksek gelir sağlama çabaları bu kaynakları zayıflatarak ekonomik sonuca ulaşmaktadır. Diğer yandan ekonomi hormonsal olarak kırsal bölgenin doğal-sosyal özellikleriyle iç içe girerek uzun yıllar boyunca istikrarlı gelişmesine destek vermektedir.Ekonominin kısa süre içerisinde madeni, enerjik, biyolojik, görü (manzara) ve diğer kaynaklarının dikkatsiz kullanılmaları neticesindeki gelişimi her türlü kataklizme neden olmaktadır. Söz konusu kataklizme: sel, göç, toprak erozyonu vb. bu durum kırsal bölgelerde oturan nüfus hayatını tehlikeye sokmaktadır. Dağlarda oturanların sayısı azalmakta ve kırsal aralardaki nüfusu artmaktadır. Bunun sonucunda, yani teretorilerin dengesiz kullanımından dolayı ekosisteme (doğa sistemine) yük olmaktadır. Söz konusu göç proseslerinin istenmeyen sonuçlar yaratacağından dolayı son yıllarda kırsal bölgelerin istikrarlı gelişmesine yönelik çözümler araştırılmaktadır. İstikrarlı gelişme sadece nüfusun yaşamını düzeltmek ve çevredeki tehlikelerden (doğal afetlerden) korumak olmayıp, onun kültürel mirasının ve doğa çeşitliliğinin oluşumundan değişikliğe uğramamasına da uygun olmalıdır.Rusya Bilimsel Akademisinin üyesi V.M. Katlyakov kırsal bölgelerin gelişimini gelişmeyi destekleyicisi olacağını açıklamaktadır. Yani büyük enerji veya kırsal maden projeleri dağlardaki ahalinin yararına ve sosyal alanında destekleyecektir; turizm endüstrisi istihdam yaratmakta, yerel ahalinin kültür ve geleneklerinin gelişimini teşvik etmekte; tarımcılı sadece günlük ihtiyacı karşılamakla kalmayıp, çiftçiye gelir sağlamakta hem de kaynakları korumaktadır. En önemlilerinden ise –kırsal bölgelerin ahalisi teretorideki kaynakların rasyonel kullanım yönteminde ve geliştirilmesinde iştirak edebilme imkanlarına sahiptirlerİstikrarlı gelişme düşüncesi ekonomik, ekolojik ve sosyal- kültürün birbirlerine yeniden oranlanmasını ifade etmektedir. Piyasa ilişkilerine geçiş süreci ülkenin gelişmiş merkezleri kırsal bölgelerin gelişmesine baskı etmektedir. BDT’nin bütün kırsal bölgelerindeki halklarına doğal kaynak ve çevrenin bozulmasını (gerilemesini) halka tanıtma prosesleri tipiktir; fakirlilik, ulaşım ve sosyal yapının gelişmemiş olması, işsizlik sosyal gerginliğin ve anlaşmazlıklarına neden olan şartlardır.Kırsal bölgelerden ülke içinde veya başka bir ülkede bulunan aglomerasyon bölgelerine güçlü bir nüfus akımı olmaktadır. Kırsal bölgelerdeki tarımcılık durgunluk ve çöküş aşamalarında olup, sanayi de sadece yüksek derecede uzmanlaşan söz konusu bölgelerde uygun şartlarla karşılaşmaktadır. Aynı zamanda, bu bölgeler turistleri çekme özelliğine sahip olan zengin ve çeşitli doğal kaynakları kendinde toplamıştır.Bu bakış açısından, dünyadaki bir çok ülke hükümetleri ve dağ camiası şu anda turizm sektörünü ekonominin hayatta kalması ve gelişmesi meselelerinde önemli hem de kendinin integral politiği bakımından ele alınmaktadır. Genellikle bunlar turizm ile ilgili ekonomik kazançları ve sivil istihdamın artmasını nethetse bile, turizm- sadece ekonomik faaliyetlerin bir türüdür. Geniş hizmet tayfı talep eden insanların karşılıklı toplu ve kompleksel ilişkileri turizmin esasısdır. Bunların hepsi finansal yatırımlara ihtiyaç duymakta, o ülkede gelişen ve farklılık gösteren turizm türlerine göre ülke ve bölgelerde yeni imkanlar üretmektedir. Toplu ve kültür türizmi, sağlık turizmi, doğa turizmi, birçok spor çeşitleri turizmi, dağ turizmi, av turizmi olarak çeşitlendirilmektedir. Açıkça bilinmektedir ki, turizm alanındaki böyle bir geniş çeşitliliği bu sektörün kırsal bölgelerde oturan insanların ve çevreye kazanç getirmesi (sağlaması) için sosyal, ekonomi ve ekolojilerinin iyi bir şekilde koordinasyon edilmiş olması gerekmektedir.Ülkenin sosyal ve ekonomik hayatına turizm sektörünün verebileceği pozitif potansiyel etkileri dikkate alınırsa, sektörün geliştirilmesi Kırgızistan Cumhuriyeti için aktüel ve önemlidir. Kırgızistan Cumhuriyetinin cumhurbaşkanı Askar Akayev’e göre: “Turizm, hiç kuşkusuz Kırgızistan’ın ekonomik gelişiminin önemli ve başlıca faktörü olabilecektir. Turizm ülkeye gelir getiren güvenilir kaynak olmakta hem de ülkenin çeşitli bölgelerinde istihdam ve gelir sağlayacaktır”
Kırgızistan teretorisinde genelde sıradağlar ve vadiler bulunmaktadır. Doğal güzelliği, zengin regreasyon kaynaklarıyla ve kalitesiyle dünyada görünen yerlerinden birdindedir. Bunların içinde kırsal iklimi, gölleri, ırmakları,n maden suları (mineral),şifa çamuru, doğal mağaraları ve orman kaplı tepeleri insan sağlıgına faydalı olanlar olarak bilinmektedir. Aynı zamanda, yüksek doğal –rekreasyon potansiyeline bakılmaksızın, ülkede turizm sağladığı gelirle en son kalemlerde yer almaktadır.Turizm sektörünün gerçek bir anlamda yüksek gelri sağlaması için aktif bir şekilde geliştirilmesi ve turizmin yeni yönelmelerini arttırmak gerekmektedir. Kırgızistan’da turizm organizasyonu ve dinlenme sisteminin geliştirilmesi geçen yıllarda cumhuriyette radikal ekonomik oluşumunun şartları altında gerçekleşerek ve bunun sonucunda bu alanda bazı pozitif ve negatif karakterdeki eğilimlerin kuvvetlenmesine neden olmuştur.Genelde ücretli turistik –seyahat ve sanatoryum (kaplıca) hizmetlerinin nüfusa ücretli hizmetler içindeki payı devam etmekte ve yavaş olsa da artmaktadır. 1997 yılında turistik –rekreasyon hizmetlerinin hacmi 1996’ya nazaran 5 misline arttığı gözlenmiştir. Aynı zamanda, 1998’de Barskon nehrinde gerçekleşen kaza nedeniyle 1997’ye nazaran %32 azalmıştır. Bunlarla birlikte, 1999 yılında hizmetlerin ihracatı %165,6’ya artmış, ithalat ise 1998’e nazaran 3.5 misline artmıştır. İhracat ve ithalat yolculuklarından bahsederken yabancı ziyaretçilerin memuriyet ve özel amaçlarla gelişinde artış olduğunu da belirtmek gerekmektedir.Piyasa ekonomisine geçişi ve buna bağlı olarak malları, enerji taşyıcıları faaliyetlerinin hızlı artmasına, alınan vergi çeşitlerinin ve miktarınnın çoğalması, arazi kiralarının ve yerel hükümeti organlarının topladığı meblağların artması dinlenme ve tedavi için turistik belgelerin fiyatının artmasına neden olmuştur. 1993 yılında dinlenme ve tedavi belgesi 350-600 som ise, 2000’de bu fiyat 2000-2500 soma çıkmıştır. Bu da geniş nüfus kitlesine ulaşmayı zorlaştırmakta ve toplu turizmin gelişmesine imkan vermemektedir. Kırgızistan’ın turizm şirketleri genelde zengin yabancı müşteriye odaklanmıştır. Ancak bütün dünyada öğrenciler, talebeler ve işçiler turistik akını oluşturmaktadır. Ülkede turizmi geliştirmek ve ekonomisinde öncelikli sektörlerden biri haline getirebilmesi için orta seviyedeki gelire sahip olan tüketicilere odaklanarak, pahalı olmayan ve zevkli turları yaratması ve sunması gerekmektedir. Turizmi geliştiren İsviçre, Avusturya ve diğer kırsal ülkelerinin deneyimlerinden yararlanarak Kırgızistan öncelikle komşu ülkeleri olan Rusya Federasyonu, Kzakistan, Özbekistan ve Çin turistlerine yönelmesi gerekmektedir. Turizmin gelişmesinde Kırgızistan’ın Hindistan ile yabancı döviz teşviki konusunda yapılan anlaşmalar gerçek perspektifi vermektedir. Ülkede turizmi geliştirme konusunda bahsedilirken çoğunlukla giriş turizmi anlaşılamktadır. Ancak, bununla birlikte iç turizmin özellikle de “sosyal turizmin” geliştirilmesi gerekmektedir. “Sosyal turizmin” geliştirilmesi sağlığın iyileştirilmesi, elverişli etraf mühitine, kültür tesislerine ve doğal anıtlara, kolay enformasyon (malümat) ve sosyal güvenlik, dinlenme ve bağımsız haraket edebilmek için Kırgızistan vatandaşlarının yasal haklarının realizasyonunun önemli olduğu dikte edilmektedir. Aynı zamanda, “sosyal turizmin” geliştirilmesi ülkedeki sosyal gerginliği yumuşatacağı da düşünülmektedir. “Sosyal turizmin” priorite ynelmeleri; çocu, genç, girişkenlik, sıhhi, ekolojik ve kültürel oğrenme turizmi, ailevi seyahatlar, gazi ve gençler için turizm, yetenek yönünden sınırlı olanlar için turizm ve “sosyal turizm” yolunda diğer ülkelerle uluslar arası değişmeler olarak çeşitlendirilmektedir. Kırgızistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanının turizmi geliştirme meseleleri ile ilgili danışmanı Maks Heberrştro’ya göre : “turizmi gerçekten ekonomideki başlıca sektörlerden birir haline getirilebilinmesi için cumhurbaşkanı Akayev’in sunduğu Tarihi İpek Yolu Doktrinin kullanılması gerekmektedir. Tarihi İpek Yolu kendinde geçmişteki gelenekleri, mal ve hizmet alış-verişlerini, fikir ve değerleri, açılış ve raştırma tutkularını, oluşum ve seyahatları toplamıştır”. Bunlara bağlı olarak, “sosyal turizmin” geliştirilmesi ülke vatandaşlarına kendi devletinin tarihiyle iç içe olma imkanı verecektir. “Sosyal turizmin” geliştirilmesi turistik işletmelerinden alınan KDV’lerinin azaltılması ve giriş turizmi için gümrük vergilerinin indirilmesi sonucunda kolaylaşacaktır. Belirli bir amaçsız veya orantısız (mütenasip olmayan şekilde) finansal varlıkların kullanılması sonucunda son olarak devlet bütçesine kayd edilecektir. Kırgızistan’da turizmi geliştirme meseleleri bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren görüşülmekte ve mükemmel bir şekilde gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Çünki diğer sektörler turizm gibi ülkede faaliyet gösteren sektörlere etki edemeyecek, orta ve küçük işletmelerin imkanlarını genişletecek hem de kırsal bölgelerde olmak üzere çok sayıda istihdam yaratacaktır. Bunu turizmin ürettiği hizmetlerden sağlanan gelirleri hesaplayan İsviçre’nin bilim adamları tasdiklamakta ve ülkeye göre deferesiyallaşmakta ve 1.2den 4.0’a kadar oluşturmaktadır.
